απελεύθερος

O δούλος που γινόταν ελεύθερος κατά την αρχαιότητα. Στην αρχαία Αθήνα, ένας δούλος μπορούσε να απελευθερωθεί από την ίδια την πολιτεία, από τον κύριό του ή με διαθήκη του τελευταίου και, τέλος, εξαγοράζοντας o ίδιος την ελευθερία του. Στη νέα του κατάσταση o α. δεν είχε ποτέ τα ίδια δικαιώματα με τους πολίτες, αλλά αντίθετα αρκετές αναγκαστικές υποχρεώσεις. Δεν μπορούσε π.χ. να παντρευτεί με αστή, να εργαστεί στην αγορά, να συμβληθεί με πολίτη, να αποκτήσει γη κλπ. Ήταν υποχρεωμένος να ζει στην προηγούμενη κατοικία του και βρισκόταν υπό την προστασία του άλλοτε αφεντικού του, τον οποίο όφειλε να επισκέπτεται τρεις φορές τον μήνα και ο οποίος πλέον, στην προκειμένη περίπτωση, ονομαζόταν επίτροποςπροστάτης του. Ο επίτροπος είχε το δικαίωμα να ζητήσει την εξίσωση της περιουσίας του με αυτήν του α., αν ο τελευταίος αποκτούσε μεγαλύτερη, και μπορούσε επίσης να έχει κληρονομικές αξιώσεις. Τέλος, ο α. πλήρωνε φόρο, ίσο με το μετοίκιον (τον φόρο των μετοίκων, δηλαδή δώδεκα δραχμές) συν ένα τριώβολον (ασημένιο νόμισμα αξίας μισής δραχμής). Στην περίπτωση που ο α. δεν σεβόταν τις υποχρεώσεις του, περνούσε από δίκη, γνωστή ως αποστασίου δίκη. Ανάλογες ήταν οι υποχρεώσεις του α. και στην αρχαία Ρώμη. Όφειλε σεβασμό προς τον πρώην κύριό του, παροχή διαφόρων υπηρεσιών (operae), προσωπικής και οικογενειακής φύσης (officiales) ή επαγγελματικής (fabricales), απονομή δώρων κλπ. Επίσης, ήταν υποχρεωμένος να διατρέφει τον άλλοτε κύριό του, και την οικογένειά του, σε περίπτωση πτώχευσής του. Ο κύριος κληρονομούσε τον α. σε περίπτωση που αυτός δεν είχε κληρονόμους από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον ή αν δεν άφηνε διαθήκη. Οι υποχρεώσεις του α. προς τον πρώην κύριό του ήταν ωστόσο μέσα στα πλαίσια του σεβασμού της αξιοπρέπειάς του, των δυνατοτήτων του και της επαγγελματικής του ικανότητας. Επιπλέον, ο κύριος ήταν υποχρεωμένος να τον συντηρεί και να τον προστατεύει σε περιπτώσεις ανάγκης. Ο α. δεν μπορούσε να καταλάβει δημόσια αξιώματα, ούτε να παντρευτεί με ελεύθερη εκ γενετής. Έως την εποχή του Αυγούστου απαγορευόταν να υπηρετήσει στον ρωμαϊκό στρατό. Δεν είχε επίσης δικαίωμα ψήφου, παρά μόνο κάτω από πολύ δυσμενείς προϋποθέσεις, είχε όμως πλήρη ελευθερία εμπορικών συναλλαγών. Επί αυτοκρατορίας Οκταβιανού, στους α. απονεμήθηκε το δίκαιο της παλιγγενεσίας (restitutio natalium). Τέλος, ο α. μπορούσε να εξισωθεί με τον εκ γενετής ελεύθερο κι αυτό γινόταν αν του έδιναν το δικαίωμα να φοράει χρυσό δακτυλίδι. Τα παιδιά όμως του α. τα θεωρούσαν εκ γενετής ελεύθερα (ingenui).

* * *

ἀπελεύθερος, -ον κ. -ος, -α, -ον (AM)

ο δούλος που αποκτά την ελευθερία του, ο χειραφετημένος δούλος.